Phân tích bài thơ Cảnh ngày hè của Nguyễn Trãi là một trong những dạng đề chủ chốt dễ ra thi trong chương trình Ngữ Văn 10. Bài viết này sẽ giúp các bạn tìm hiểu về tác phẩm cũng như dàn ý phân tích Cảnh ngày hè chi tiết nhất.
Tìm hiểu về tác giả Nguyễn Trãi
- Nguyễn Trãi là vị anh hùng của dân tộc Việt Nam thế kỉ XV.
- Ông không những là một nhà quân sự đại tài mà còn nhà văn nhà thơ lớn của dân tộc.
- Dù cuộc đời ông phải gánh chịu nhiều bất hạnh, trải qua nhiều thăng trầm và chết trong oan khuất nhưng ông vẫn để lại cho đời một sự nghiệp văn học đồ sộ, có giá trị nhiều mặt.
Phân tích tác phẩm Cảnh ngày hè
Quốc âm thi tập
- Là tập thơ Nôm sớm nhất Việt Nam – mở đường cho sự phát triển của thơ tiếng Việt
- Gồm 254 bài thơ, là tập thơ Nơm cổ nhất, được đánh giá vào loại hay nhất
- Bố cục: Chia làm 4 phần
- Nội dung: Phản ánh vẻ đẹp toàn diện Nguyễn Trãi: người anh hùng với lí tưởng nhân nghĩa, yêu nước, thương dân; nhà thơ với tình yêu thiên nhiên, con người, cuộc sống,…
- Sáng tác theo thể thơ Nôm đường luật, có xen kẽ câu lục ngôn và thất ngôn
Bài thơ Cảnh ngày hè
- Xuất xứ: Là bài thứ 43 thuộc phần “Bảo kính cảnh giới” (Gương báu răn mình), ở phần vô đề của Quốc âm thi tập
- Hoàn cảnh sáng tác: Bài thơ Cảnh ngày hè ra đời trong những năm Nguyễn Trãi là nhàn quan, không được vua tin dùng như trước
- Thể thơ: Thất ngôn xen lục ngôn
Dàn ý chi tiết và mở bài, kết bài cho phân tích bài thơ Cảnh ngày hè
Ở chương trình Ngữ Văn 10, các bạn học sinh có thể phân tích bài thơ Cảnh ngày hè sẽ dễ dàng hơn khi dựa vào sơ đồ tư duy sau:
a) Mở bài
- Giới thiệu sơ lược về tác giả Nguyễn Trãi
- Nguyễn Trãi (1380 – 1442) là một nhà thơ với tình yêu thiên nhiên, con người, cuộc sống; người anh hùng với lý tưởng nhân nghĩa, yêu nước, thương dân.
- Giới thiệu sơ lược về bài thơ Cảnh ngày hè
- Cảnh ngày hè là bài thứ 43 thuộc phần “Bảo kính cảnh giới” (Gương báu răn mình), ở phần vô đề của Quốc âm thi tập, ra đời trong những năm Nguyễn Trãi là nhàn quan, không được vua tin dùng như trước.
- Có thể trích dẫn lại nội dung bài thơ.
b) Thân bài
Phân tích 6 câu thơ đầu: Bức tranh thiên nhiên và cuộc sống ngày hè
- Hoàn cảnh sống của Nguyễn Trãi trong những ngày về ở ẩn (câu thơ đầu)
“Rồi hóng mát thuở ngày trường”
-
- “Rồi”: là một từ cổ có nghĩa là rảnh rỗi, nhàn hạ
- “Ngày trường”: ngày dài, chỉ khoảng thời gian rảnh rỗi.
- “Hóng mát”: hoạt động an nhàn, tĩnh tại, thư thái
⇒ Cuộc sống khi về ở ẩn của Nguyễn Trãi: Rảnh rỗi, nhàn hạ với những hoạt động nhẹ nhàng, thư thái, thảnh thơi. Nguyễn Trãi một đời bận rộn, tận tâm vì đất nước, đây là những giây phút hiếm hoi của cuộc đời ông.
- Bức tranh thiên nhiên rực rỡ, sống động được cảm nhận bằng nhiều giác quan (3 câu tiếp theo)
Hoè lục đùn đùn tán rợp giương
Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ,
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương
-
- Hình ảnh lá hòe, thạch lựu, hoa sen xuất hiện trong 3 câu thơ trên là những sự vật gần gũi, quen thuộc của mùa hè.
- Màu sắc, trạng thái của các sự vật được tác giả miêu tả : màu xanh của hoa hòe, màu đỏ của hoa lựu, màu hồng của hoa sen, trạng thái “đùn đùn, rợp, phun, tiễn, mùi hương“.
→ Các sự vật hiện lên vừa có màu sắc vừa có trạng thái, vừa có mùi hương.
⇒ Các sự vật gần gũi, giản dị qua cách phối hợp đường nét, màu sắc cùng các động từ mạnh của tác giả đã vẽ lên một bức tranh căng tràn sự sống, thể hiện tâm hồn tinh tế, nhạy cảm, yêu thiên nhiên.
- Bức tranh cuộc sống con người (2 câu thơ tiếp theo):
Lao xao chợ cá làng ngư phủ,
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương
-
- Những từ Hán Việt như ngư phủ, cầm ve, tịch dương kết hợp nhuần nhuyễn với những từ thuần Việt tạo nên vẻ đẹp vừa mộc mạc, bình dị, vừa trang trọng tao nhã.
- Cuộc sống được cảm nhận bằng âm thanh: Âm thanh “lao xao” từ chợ cá, tiếng ve râm ran mỗi độ hè về.
→ Sử dụng từ láy tượng thanh “lao xao” và “dắng dỏi” kết hợp với nghệ thuật đảo cấu trúc câu nhằm nhấn mạnh những âm thanh bao trùm làng quê.
⇒ Cuộc sống ồn ã, tràn đầy âm thanh và sức sống của con người nơi đây.
⇒ Tâm hồn lạc quan, yêu thiên nhiên, yêu cuộc sống của Nguyễn Trãi.
Phân tích 2 câu thơ cuối:Vẻ đẹp tâm hồn thi nhân qua tâm sự và ước nguyện
Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng
Dân giàu đủ khắp đòi phương
- “Dẽ” là từ cổ nghĩa là lẽ, lẽ ra
- “Ngu cầm”: Điển tích, điển cố kể về hai vị vua nổi tiếng là vua Nghiêu và vua Thuấn – những ông vua nhân từ đem lại cuộc sống hưng thịnh, thái bình, ấm no, hạnh phúc cho nhân dân. Mỗi ngày, vua thường đem đàn khúc Nam Phong ca ngợi cảnh thái bình thịnh trị.
→ Ước nguyện của Nguyễn Trãi: Ước có cây đàn ngợi ca khung cảnh thiên nhiên tươi đẹp và cuộc sống thanh bình nơi quê hương; ước nguyện lớn nhất là đất nước yên bình, nhân dân ấm no, hạnh phúc.
⇒ Tấm lòng của nhà thơ: Dù sống trong cảnh thanh nhàn nhưng Nguyễn Trãi vẫn nặng lòng với dân với nước, luôn ước mơ, khát khao về cuộc sống no đủ, ấm áp sung túc không chỉ trên quê hương ông mà còn trải khắp đất nước.
c) Kết bài
Khái quát giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ:
- Nội dung: Vẻ đẹp của bức tranh thiên nhiên ngày hè; tâm hồn chan chứa tình yêu thiên nhiên, yêu đời, yêu nhân dân, đất nước tha thiết của tác giả.
- Nghệ thuật: Giọng điệu trữ tình, sâu lắng, bút pháp tả sinh động; thể thơ sáng tạo thất ngôn xen lục ngôn; ngôn ngữ thơ phong phú, đa dạng vừa có lớp từ Hán Việt; sử dụng các điển tích, điển cố.
Mở rộng: Liên hệ với những bài thơ cùng chủ đề như “Quy hứng” của Nguyễn Trung Ngạn, “Nhàn” của Nguyễn Bỉnh Khiêm.
Các dạng đề phân tích bài thơ Cảnh ngày hè
Đề 1: Phân tích bài thơ Cảnh ngày hè của Nguyễn Trãi
a) Mở bài:
– Giới thiệu tác giả, tác phẩm
b) Thân bài
- Hoàn cảnh sống của Nguyễn Trãi trong những ngày về ở ẩn
- Bức tranh cảnh ngày hè nổi lên với bức tranh thiên nhiên ngày hè rực rỡ
- Vẻ đẹp bức tranh cuộc sống con người
- Nhà thơ đã cảm nhận cái tinh tế, thú vị của ngày hè qua thị giác và thính giác
- Tình yêu nước thương dân của Nguyễn Trãi
Nghệ thuật:
- Giọng điệu trữ tình, sâu lắng, bút pháp tả sinh động
- Thể thơ sáng tạo thất ngôn xen lục ngôn
- Ngôn ngữ thơ phong phú, đa dạng vừa có lớp từ Hán Việt vừa có lớp từ thuần Việt tạo nên vẻ đẹp vừa trang trọng vừa bình dị
- Sử dụng các điển tích, điển cố
c) Kết bài
Nhấn mạnh lại tình yêu thiên nhiên của tác giả đồng ca ngợi đức tính tốt đẹp của bậc thi nhân dù xin cáo quan về ở ẩn nhưng vẫn một lòng lo cho sự nghiệp chung đất nước.
Đề 2: Cảm nhận về bài thơ Cảnh ngày hè của Nguyễn Trãi.
1. Mở bài
– Giới thiệu vài nét về tác giả Nguyễn Trãi và bài thơ Cảnh ngày hè.
2. Thân bài
a) Khái quát về bài thơ Cảnh ngày hè
- Hoàn cảnh sáng tác, giá trị nội dung
b) Phân tích, cảm nhận về bài thơ
-
- Bức tranh thiên nhiên và con người vào ngày hè
– Bức tranh thiên nhiên tràn đầy sức sống, cảnh vật tươi tắn, rực rỡ
– Bức tranh cuộc sống con người sôi động, náo nhiệt
– Bức tranh cảnh ngày hè có sự kết hợp hài hòa giữa màu sắc và âm thanh, giữa cảnh vật và con người
Trong không gian cảnh hè ấy, hình ảnh con người hiện lên với sự sung túc, hạnh phúc trong lao động.
-
- Vẻ đẹp tâm hồn của nhà thơ
– Tình yêu thiên nhiên say đắm:
– Ước nguyện của tác giả và tình yêu nước, thương dân sâu sắc:
→ Tấm lòng yêu thương nhân dân. Ước mong, khát vọng cao đẹp về một cuộc sống thái bình, hạnh phúc cho muôn dân
⇒ Lúc nào, Nguyễn Trãi cũng khao khát mang lại cuộc sống hạnh phúc ấm no cho dân. Đó là tình yêu cuộc sống, yêu con người và trách nhiệm đối với dân với nước.
3. Kết bài
- Khẳng định lại giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ.
- Nêu cảm nhận của em về bài thơ.
Tổng kết
Bài viết trên đây đã hệ thống dàn ý phân tích bài thơ Cảnh ngày hè chi tiết và đầy đủ. Qua đây, congthuctoanlyhoa.com hy vọng các bạn học sinh có thể hiểu hơn về tác phẩm cũng như phân tích Cảnh ngày hè dễ dàng hơn.