Bài viết phân tích chi tiết “Ai đã đặt tên cho dòng sông” của Hoàng Phủ Ngọc Tường, từ đó làm bật lên hình tượng một con sông Hương đẹp đẽ, ý vị, bật lên hình tượng một vùng đất xinh đẹp, yên bình – xứ Huế.
Tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường – “Ai đã đặt tên cho dòng sông”
Tiểu sử
Hoàng Phủ Ngọc Tường sinh ngày 9 tháng 9 năm 1937, tại thành phố Huế, nhưng quê gốc lại ở làng Bích Khê, xã Triệu Long, huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị.
Thời niên thiếu ông sinh sống và học tập tại Huế. Sau khi học hết bậc trung học, ông di chuyển vào TP HCM để học tại trường Đại học Sư phạm Sài Gòn. Năm 1960, ông tốt nghiệp khóa I ban Việt Hán trường Đại học Sư phạm Sài Gòn.
Sự nghiệp văn học
Hoàng Phủ Ngọc Tường là một nhà văn vô cùng tài hoa, đặc biệt là về thể loại bút kí. Mỗi một tác phẩm của ông đều có một phong cách viết rất độc đáo, đó là sự kết hợp ăn ý giữa chất trí tuệ và chất trữ tình về rất nhiều kiến thức, chủ đề khác nhau như: văn học, triết học, lịch sử, địa lí… bất kì chủ đề gì cũng không làm khó được ông.
Những sáng tác của ông hấp dẫn người đọc ở lối hành văn hướng nội, súc tích và tấm lòng nhân văn sâu sắc, trí tuệ uyên bác cùng chất Huế quyến rũ.
Một số tác phẩm tiêu biểu thuộc thể loại bút ký của Hoàng Phủ Ngọc Tường là:
-
Ngôi sao trên đỉnh Phu Văn Lâu (1971)
-
Rất nhiều ánh lửa (1979)
-
Ai đã đặt tên cho dòng sông (1986)
-
Bản di chúc của cỏ lau (1984)
-
Ngọn núi ảo ảnh (1999)
-
Trong mắt tôi (2001)
-
Rượu hồng đào chưa uống đã say (2001)
Ngoài thể loại bút kí, Hoàng Phủ Ngọc Tường còn sáng tác thơ. Thơ của ông cũng được rất nhiều yêu thích nhờ có nhiều nét đặc sắc trong sáng tác. Các tập thơ của ông đều mang vẻ đẹp của nỗi buồn hoài niệm cùng những suy ngẫm về lẽ sống, cái chết,… có ảnh hưởng rất sâu sắc đến tâm hồn người đọc.
Ba bài thơ ấn tượng nhất của ông là: Những dấu chân qua thành phố (1976), Người hái phù dung (1992) và Dạ khúc.
Tác phẩm “Ai đã đặt tên cho dòng sông”
Ý nghĩa nhan đề
Trong chương trình Ngữ văn 12, thì Ai đã đặt tên cho dòng sông là tác phẩm duy nhất cho nhan đề là một câu hỏi. Mục đích của điều này là gì?
Nhấn mạnh đến vẻ đẹp huyền thoại của sông Hương, khát vọng của con người muốn đem cái đẹp về xây đắp cho xứ Huế, gợi lòng biết ơn đến những con người khai phá vùng đất ấy.
– Nhan đề “Ai đã đặt tên cho dòng sông” đã dẫn dắt người đọc đến với cội nguồn tên gọi của dòng Hương thơ mộng.
– Bài bút kí “Ai đã đặt tên cho dòng sông” đã lí giải tên dòng sông bằng một huyền thoại mĩ lệ của người dân làng Thành Chung.
– Lấy tên nhan đề cho bài bút kí dưới hình thức của một câu hỏi nhằm mục đích dẫn dắt, gợi mở người đọc về nguồn gốc tên gọi của dòng sông, nói lên những khát vọng, niềm tự hào của con người khi muốn mang cái đẹp, tiếng thơm để gây dựng, vun đắp cho văn hóa, lịch sử của xứ Huế.
– Nhan đề “Ai đã đặt tên cho dòng sông” cũng thể hiện được niềm biết ơn đối với những con người đã khai phá vùng đất này, bộc lộ niềm tự hào về vẻ đẹp của đất nước.
Vẻ đẹp của sông Hương trong “Ai đã đặt tên cho dòng sông”
1. Sông Hương trong vẻ đẹp của thiên nhiên
a. Sông Hương ở thượng nguồn
– Trong đại ngàn Trường Sơn, Sông Hương được so sánh “là một bản trường ca của rừng già” với nhiều cung bậc: “rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, mãnh liệt vượt qua ghềnh thác, cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn,… dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng”.
-> Dùng nhiều động từ, tính từ kết hợp so sánh, nhịp điệu dồn dập phù hợp miêu tả vẻ đẹp vừa mạnh mẽ vừa trữ tình của dòng sông nơi thượng nguồn.
– Sông Hương trong “Ai đã đặt tên cho dòng sông” còn được ví “như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại”. Hình ảnh so sánh này cho ta thấy một sông Hương phóng khoáng, tự nhiên như nó vốn có, chưa hề có bàn tay cải tạo của con người – một vẻ đẹp ít người biết đến của sông Hương.
=> Với những so sánh, liên tưởng, nhân hóa, ngôn từ tinh tế, ấn tượng, tác giả cho ta thấy sông Hương vùng thượng lưu toát lên vẻ đẹp của một sức sống mãnh liệt, hoang dại, đầy cá tính. Những nhận xét và cảm xúc của nhà văn đậm chất sử thi đem lại cho người đọc sự ngạc nhiên về kho kiến thức mới mẻ và lí thú.
b. Sông Hương ở ngoại vi thành phố Huế
– Sông Hương nhanh chóng chuyển mình mang một nét đẹp dịu dàng và trí tuệ “trở thành người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở”. Câu văn không chỉ ngợi ca vẻ đẹp mà còn đề cao giá trị của sông Hương.
– Sông Hương trong “Ai đã đặt tên cho dòng sông” lại một lần nữa được ví như một người con gái đẹp “nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại”. Khi thức dậy, sông Hương đổi dòng liên tục, tìm kiếm có định hướng như một người con gái trước tình yêu. Sông Hương khi chảy theo hướng nam bắc, lúc tây bắc rồi đông bắc:
+ “vòng giữa khúc quanh đột ngột”
+ “uốn mình theo những đường cong thật mềm”
+ “vẽ một hình cung thật tròn”
+ “ôm lấy chân đồi Thiên Mụ”
– Trong “Ai đã đặt tên cho dòng sông”, tác giả dùng nhiều động từ diễn tả sống động thủy trình sông Hương qua các địa danh. Sông Hương như một cô gái được đánh thức, bừng lên sức trẻ, khao khát tình yêu.
– Sông Hương quyến rũ với sắc nước “xanh thẳm”
– Sông Hương vừa mạnh mẽ vừa dịu dàng “mềm như tấm lụa”
– Sông Hương phản quang nhiều màu sắc, biến đổi kì ảo “sớm xanh, trưa vàng, chiều tím” nên người dân xứ Huế gọi sông Hương là dòng sông đa sắc.
– Khi qua những lăng tẩm đền đài trong rừng thông u tịch, với giấc ngủ nghìn năm của vua chúa nhà Nguyễn, sông Hương mang vẻ đẹp trầm mặc – một thần thái rất riêng của cố đô Huế.
– Khi gặp tiếng chuông chùa Thiên Mụ, sông Hương bừng sáng tươi tắn, trẻ trung.
=> Hai bút pháp kể và tả được kết hợp nhuần nhuyễn và tài hoa trong đoạn văn làm nổi bật một sông Hương đẹp bởi sự phối cảnh kì thú và hài hòa giữa nó với thiên nhiên Huế phong phú, hài hòa.
c. Sông Hương giữa lòng thành phố Huế
– Như tìm đúng đường về, sông Hương vui tươi hẳn lên. Không đổi dòng liên tục nữa, sông Hương “kéo một nét thẳng thực yên tâm theo hướng tây nam – đông bắc”. Ở cuối đường thẳng đó, sông Hương gặp cầu Tràng Tiền “nhỏ nhắn như những vành trăng non”. Sông Hương và cầu Tràng Tiền tạo chất thơ cho Huế, Huế đẹp như bức tranh trăng nước hữu tình.
– Sông Hương uốn một cánh cung rất nhẹ sang Cồn Hến. “Đường cong này làm cho dòng sông mềm hẳn đi như tiếng “vâng” không nói ra của tình yêu”. Dòng sông giống như một cô gái bằng lòng với tình yêu của mình.
– Giống như sông Xen của Pa-ri, sông Đa-nuýp của Bu-đa-pet, sông Hương cũng nằm ngay giữa lòng thành phố thân yêu của mình. Nhưng khác với những dòng sông này, sông Hương cùng với Huế, trong tổng thể vẫn giữ được nguyên dạng một đô thị cổ. Sông Hương mang vẻ đẹp cổ kính.
– So với sông Nê-va của Lê-nin-grat chảy quá nhanh thì lưu tốc dòng nước “sông Hương khi qua thành phố đã trôi đi chậm, thực chậm, cơ hồ chỉ còn là một mặt hô yên tĩnh”.
– Vừa tả thực vừa so sánh với giọng văn hào hứng, nhà văn bộc lộ niềm tự hào về con sông quê hương.
– Trong cách biểu đạt tài hoa của tác giả, sông Hương được cảm nhận ở nhiều góc độ:
+ Bằng con mắt hội họa, sông Hương và những chi lưu của nó tạo những đường nét tinh tế làm nên vẻ đẹp cổ kính của cố đô.
+ Qua cách cảm nhận âm nhạc, sông Hương đẹp như “điệu slow” chậm rãi, sâu lắng, trữ tình dành riêng cho Huế.
+ Với cái nhìn say đắm của một trái tim đa tình, sông Hương là người tình dịu dàng và chung thủy “ngập ngừng như muốn đi muốn ở… như những vấn vương của một nỗi lòng”.
=> Quả là tài tình trong sử dụng ngôn từ, sâu sắc trong suy nghĩ và tinh tế trong cảm nhận, nhà văn đem đến cho ta những hiểu biết phong phú và mới lạ về sông Hương.
d. Sông Hương từ biệt Huế để ra biển
– Sông Hương trong “Ai đã đặt tên cho dòng sông” mang vẻ đẹp “mơ màng như sương khói… đi giữa màu xanh biếc của tre trúc, những vườn cau vùng ngoại ô Vĩ Dạ”, “Và rồi như sực nhớ lại một điều gì chưa kịp nói, nó đột ngột đổi dòng”. Đó là một sự gắn bó không thể thiếu của sông Hương và Huế. Sông Hương cho Huế đẹp hơn, Huế khiến sông Hương thêm sống động.
– Đã đi rồi còn quay trở lại, đó là nỗi vương vấn của sông Hương khi phải xa Huế. Tác giả so sánh sông Hương với Huế như mối tình Thúy Kiều, Kim Trọng: “Sông Hương đã chí tình quay trở lại tìm Kim Trọng của nó, để nói một lời thề trước khi về biển cả”.
=> Với cái nhìn say đắm, dạt dào cảm xúc yêu mến và tự hào, tác giả miêu tả sông Hương như một cô gái dịu dàng, chung thủy. Đó cũng là biểu tượng tấm lòng chung thủy của người dân xứ Huế với quê hương đất nước.
2. Sông Hương trong vẻ đẹp văn hóa
a. Sông Hương là dòng sông của âm nhạc
– “Sông Hương đã trở thành một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya”. Đó là một vẻ đẹp dịu dàng, thanh thoát, uyển chuyển đầy quyến rũ.
– Tác giả khẳng định: Toàn bộ nền âm nhạc cổ điển Huế được sinh thành trên mặt nước sông Hương. Phải đến với Huế, vào một đêm khuya trên dòng sông Hương lắng nghe tiếng nước vỗ mạn thuyền, tiếng mái chèo khua, “tiếng nước rơi bán âm của những mái chèo khuya” thì hiểu được âm nhạc cổ điển của Huế. Phải thưởng thức nhạc Huế trên sông Hương mới thấy hết giá trị của nó.
=> Tác giả cảm nhận vẻ đẹp của sông Hương bằng nét văn hóa của Huế.
b. Sông Hương là dòng sông thi ca
– Nếu nhìn ở phương diện thi ca thì sông Hương trong “Ai đã đặt tên cho dòng sông” là “dòng sông không bao giờ tự lặp lại mình trong cảm hứng của các nghệ sĩ”:
+ Trong thơ Tản Đà, sông Hương là “dòng sông trắng lá cây xanh”.
+ Trong thơ Cao Bá Quát, sông Hương có vẻ đẹp tha thướt, mơ màng mà hùng tráng “như kiếm dựng trời xanh”.
+ Trong thơ Bà Huyện Thanh Quan, sông Hương đẹp với bóng chiều bảng lảng từ nỗi quan hoài vạn cổ.
+ Trong thơ Tố Hữu, sông Hương mang vẻ đẹp sức mạnh phục sinh của tâm hồn. Đặc biệt nhà văn nhận xét: “Sông Hương quả thực là Kiều, rất Kiều trong cái nhìn thắm thiết tình người của tác giả Từ ấy”.
-> Lời nhận xét có nhiều ý nghĩa: “Kiều” chỉ những người con gái làm nghề ca kĩ trên sông Hương, gợi lại một nỗi đau, một tấm chân tình trong “Tiếng hát sông Hương” của Tố Hữu. Mặt khác,“Kiều” cũng chính là vẻ yêu kiều của một dòng sông hội đủ cả vẻ đẹp của thơ ca, nhạc, họa.
+ Sau này, nhà thơ Thu Bồn cũng viết về sông Hương rất hay:
“Con sông dùng dằng, con sông không chảy
Sông chảy vào lòng nên Huế rất sâu”
=> Có thể nói sông Hương đã khơi nguồn cảm hứng bất tận cho thi ca. Với mỗi nhà thơ sông là một khám phá, một tuyệt tác riêng.
3. Sông Hương trong vẻ đẹp của lịch sử
– Thời các vua Hùng, sông Hương là dòng sông biên thùy xa xôi của đất nước.
– Trong sách Dư địa chí của Nguyễn Trãi, sông Hương mang tên Linh Giang (dòng sông thiêng) có sứ mệnh bảo vệ biên giới phía Nam của Đại Việt.
– Ở thế kỉ XVIII, sông Hương vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ.
– Thế kỉ XIX, sông Hương sống hết lịch sử bi tráng của những cuộc khởi nghĩa.
– Nó chứng kiến Cách mạng tháng Tám và bao chiến công rung chuyển của cuộc chiến tranh vệ quốc sau này.
=> Sông Hương là dòng sông với những chiến công hùng tráng, qua bao thăng trầm của lịch sử, nó là niềm tự hào, kiêu hãnh của Huế.
4. Sông Hương đẹp trong tưởng tượng tài hoa của tác giả
Thông qua “Ai đã đặt tên cho dòng sông”, tác giả gửi gắm những tưởng tượng của mình về sông Hương:
– Có lúc sông Hương đẹp như “một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại”.
– Có khi sông Hương như một thiếu nữ dịu dàng, sâu sắc, kín đáo và rất chung tình.
– Cũng có lúc sông Hương như một cô dâu Huế trong màu áo điều lục “cũng chính là màu của sương khói trên sông Hương”.
Sông Hương không chỉ đẹp trong sự phối cảnh kì thú với thiên nhiên xứ Huế mà sông Hương còn đẹp bởi sự gắn bó của nó với lịch sử, văn hóa và cuộc sống đời thường của nhân dân. Sông Hương không chỉ là niềm tự hào của Huế mà còn là niềm tự hào của con người Việt Nam.
Chất trí tuệ và chất thơ của Hoàng Phủ Ngọc Tường
Chất trí tuệ
Hoàng Phủ Ngọc Tường vận dụng những am hiểu trong ca dao Huế vào “Ai đã đặt tên cho dòng sông”:
“ Bốn bề núi phủ mây phong
Mảnh trăng thiên cổ bóng tùng vạn niên”
cho đến câu thơ của Tản Đà “ Dòng sông trắng- lá cây xanh”, thơ của Tố Hữu, Cao Bá Quát, Bà Huyện Thanh Quan, Truyện Kiều.
Những hiểu biết về phương diện địa lí để miêu tả vẻ đẹp của sông Hương từ thượng nguồn, đến đồng bằng, cho đến cố đô Huế.
Những hiểu biết về lịch sử văn hoá.
Sự liên tưởng so sánh với các công trình kiến trúc của Hi Lạp, La Mã, nền văn minh Châu Âu.
Những tác phẩm văn học Châu Âu, những lời nhận xét của các nhà khoa học nước ngoài.
Chất thơ
Trong “Ai đã đặt tên cho dòng sông”, Hoàng Phủ Ngọc Tường cũng thể hiện một cái tôi đầy chất thơ với cách ví von, so sánh đầy chất thơ, mượt mà, ý vị.
“ Chiếc cầu trắng của thành phố in ngần trên nền trời, nhỏ nhắn như những vành trăng non”. Và “ giáp mặt thành phố ở Cồn Giã Viên, sông Hương uốn một cách cung rất nhẹ sang đến Cồn Hiến, đường cong ấy làm cho dòng sông mền hẳn đi như một tiếng vâng không nói ra của tình yêu. Hay “ Sông Hương là vậy, là dòng sông của sử thi viết giữa màu cỏ lá xanh biếc”.
Tổng kết
Hi vọng thông qua bài viết này của congthuctoanlyhoa.com, các bạn đã có thể nắm được toàn bộ nội dung của tác phẩm “Ai đã đặt tên cho dòng sông“. Bên cạnh đó cảm nhận được tình cảm mà tác giả gửi gắm, ngày càng yêu thiên nhiên, yêu con người, yêu đất nước mình hơn.