Nhà thơ Nguyễn Khuyến nổi tiếng với phong cách thơ đặc trưng, riêng biệt thể hiện qua cách dùng từ ngữ, giọng thơ. Một trong những bài thơ nổi tiếng của ông là bài thơ Câu cá mùa thu (Thu điếu) mà chúng ta được học trong chương trình Ngữ văn lớp 11.
Học thuộc bài thơ Câu cá mùa thu
“Ao thu lạnh lẽo nước trong veo
Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo
Sóng nước theo làn hơi gợn tí
Lá vàng trước gió khẽ đưa vèo
Tầng mây lơ lửng trời xanh ngắt
Ngõ trúc quanh co khách vắng teo
Tựa gối buông cần lâu chẳng được
Cá đâu đớp động dưới chân bèo”.
Giới thiệu tác giả, tác phẩm
Tác giả Nguyễn Khuyến
Nguyễn Khuyến quê ở Quế Sơn. sinh tại Nam Định nhưng lớn lên và sống củ yếu ở Yên Đổ, huyện Lục Bình, tỉnh Hà Nam. Ông xuất thân trong một nhà nho nghèo, chịu ảnh hưởng đậm nét tư tưởng Nho giáo, nên sau này các sáng tác của ông thường đề cập đến vấn đề đạo đức con người, đặc biệt là người quân tử.
Ông đỗ đầu hết cả ba kì thi nên được gọi là Tam Nguyên Yên Đổ. Ông là người tài năng, cốt cách thanh cao, có tấm lòng yêu nước thương dân, quyết tâm không bao giờ hợp tác với thực dân Pháp. Ông có thời gian ở ẩn sáng tác, tìm chốn thanh tịnh khi nhận ra tình thế xã hội rối ren.
Hiện nay tác phẩm của ông còn hơn 800 bài cả chữ Nôm và chữ Hán (thơ, văn, câu đối, phần lớn là thơ)
Nội dung hiện hữu trong các sáng tác của ông:
- Thể hiện tình yêu quê hương, đất nước, gia đình, bạn bè, người dân
- Phản ảnh cuộc sống của những con người cực khổ, chất phác mà hiền lành
- Châm biếm thực dân Pháp và tầng lớp thống trị trong nước
Tác phẩm Câu cá mùa thu (Thu điếu)
Bài thơ “Câu cá mùa thu” còn có tên gọi là Thu điếu nằm trong chùm thơ thu ba bài của Nguyễn Khuyến – được sáng tác trong thời gian tác giả ở ẩn.
Thể thơ: Thất ngôn bát cú đường luật
Chủ đề bài thơ: bày tỏ lòng yêu thiên nhiên tươi đẹp, thanh bình, ẩn trong đó là tấm lòng sâu sắc, nhiều trăn trở của tác giả về con người, cuộc đời và vận mệnh đất nước trước thời thế lúc bấy giờ.
Đọc – hiểu tác phẩm
Hai câu đề:
“Ao thu lạnh lẽo nước trong veo
Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo”
– Hình ảnh thiên nhiên xuất hiện ở ngay đầu bài thơ: ao thu – chiếc thuyền câu => hình ảnh quen thuộc, bình dị của quê hương Việt Nam
– Không gian mùa thu ở đây không mở ra bát ngát mà bỗng nhiên thu hẹp lại – một chiếc thuyền – bé tẹo teo như muốn thu mình lại giữa lòng ao như vậy.
=> Trong khung cảnh mùa thu với ao nước trong xanh, hình ảnh chiếc thuyền câu của người thi sĩ nhỏ bé giữa không gian rộng lớn trở nên cảm giác trở nên bé tẹo teo => điểm nhìn từ bao quát đến cận cảnh: từ ao thu đến chiếc thuyền câu => Sự đối lập bỗng nhiên trở nên hài hòa cân đối với cách dùng từ của nhà thơ.
– Ở đây ta cảm nhân được khung cảnh bình dị, mộc mạc của làng quê Bắc Bộ Việt Nam vào độ thu nhưng khá đìu hiu, vắng lặng.
=> Bức tranh thiên nhiên hiện lên thật mộc mạc, đơn sơ, yên tĩnh lạ thường nhưng phải chăng cái lạnh của ao thu ấy cũng tương tự như cái lạnh của lòng người đang nhìn.
Hai câu thực
“Sóng nước theo làn hơi gợn tí
Lá vàng trước gió khẽ đưa vèo”
– Xuất hiện màu sắc: màu xanh của “sóng biếc” + màu vàng của “lá vàng” => gam màu đặc trưng của mùa thu làng quê Việt Nam.
– Xuất hiện đường nét: làn sóng ấy đã “gợn tí”, lá vàng cũng “đưa vèo” nhưng chỉ là khẽ => những đường nét này chỉ làm tăng thêm sự tĩnh lặng của mùa thu nơi đây
=> Nhà thơ sử dụng nghệ thuật lấy động tả tĩnh => Khắc họa một bức tranh làng quê vào độ thu khiến người đọc cảm nhận chân thực được nét thu thật rõ ràng.
=> Một bức tranh thiên nhiên hiện ta với màu sắc, chuyển động nhẹ nhàng trong một không gian tĩnh lặng, tất cả đều rất mỏng manh, nhỏ nhẹ => Tác giả phải hòa mình vào thiên nhiên thì mới có thể cảm nhận rõ được những cử chỉ đó và khắc họa nó.
Hai câu luận
“Tầng mây lơ lửng trời xanh ngắt
Ngõ trúc quanh co khách vắng teo”
– Ở hai câu luận, mùa thu mang một vẻ đẹp thanh bình
– Đến đây, điểm nhìn đã mở ra cao rộng và sâu thẳm hơn “tầng mây lơ lửng” trời xanh” “ngõ trúc quanh co”.
– “Trời xanh ngắt” -> nhà thơ khắc họa mùa thu thêm lắng động, tĩnh lặng
– “Khách vắng teo” => không gian cũng tĩnh, không người, không tiếng, không hình, gần như im lặng tuyệt đối
=> Hai câu thơ tái hiện một cảnh thu đẹp nhưng có vẻ đượm buồn. Khung cảnh dường như bao phủ tâm trạng người thi nhân hay phải chăng lòng người thi nhân cũng đang tĩnh lặng, trống vắng trên nhìn cảnh cũng đượm buồn.
Hai câu kết
“Tựa gối buông cần lâu chẳng được
Cá đâu đớp động dưới chân bèo”
Nếu ở các câu đề – thực – luận tác giả tập trung miêu tả khung cảnh thiên nhiên mùa thu đầy tĩnh lặng, trống vắng thì đến với hai câu kết đã có sự xuất hiện hình ảnh con người.
-Hình ảnh nhà thơ: “tựa gối” “buông cần” => một sự chờ đợi mòn mỏi giữa không gian rộng lớn, vắng lặng => tác giả tái hiện tư thế như thể chứa đựng bao tâm sự thầm kín chưa thể thổ lộ với ai. Đây cũng là hình ảnh thong dong khi nhà thơ lui về ở ẩn, không còn màng danh lợi, thị phi.
–Lâu chẳng được => không câu được cá, và cũng không quan tâm đến việc đang câu cá.
–Tiếng cá đớp động => lấy động tả tĩnh => nghệ thuật được nhà thơ Nguyễn Khuyến sử dụng thường xuyên. Sự tĩnh lặng trong tâm hồn của thi nhân được gợi lên một cách sâu sắc. Không gian yên tĩnh đến mức người ngồi câu cá ở trên có thể nghe được tiếng cá đớp dưới chân bèo => Cách miên tả cực kì tinh tế.
=> Toàn bộ bài thơ đã mang vẻ thanh bình, giản dị, đến khi có sự xuất hiện của tiếng động cũng rất nhỏ bé
=> Bức tranh mùa thu miền Bắc Bộ thật vắng lặng, rộng lớn. Cõ lẽ thi nhân cũng phải là người có tâm hồn nhạt cảm mới có thể cảm nhận được những chi tiết một cách tỉ mỉ và tái hiện nó bằng ngôn từ của mình. Để khi đọc lên, độc giả cũng hòa mình vào cái không gian mênh mông ấy.
=> Qua đó ta thấy được tác giả là một người yêu thiên nhiên, yêu những khung cảnh bình dị của quê hương, đưa những nét mộc mạc ấy vào trong văn thơ một cách rất nên thơ.
Giá trị nghệ thuật
Tác phẩm Câu cá mùa thu (Thu điếu) của nhà thơ Nguyễn Khuyến trong chương trình Ngữ văn lớp 11 sử dụng những nghệ thuật nổi bật:
-Vận dụng thể thơ Thất ngôn bát cú đường luật một cách nhuần nhuyễn.
-Gieo vần “eo”, sử dụng các từ láy rất tinh tế => mang đến một cái nhìn tươi vui, tạo cho bài thơ một nét độc đáo, thú vị.
-sử dụng từ ngữ tinh tế, trong sáng, gần gũi, giàu phẩm chất nghệ thuật.
-Sử dụng các phép đối + lấy động tả tĩnh => khắc họa bức tranh mùa thu, không gian vắng lặng tuyệt đối như lòng người cũng đang trống trải, không vướng bận điều gì.
Giá trị nội dung
Bài thơ Câu cá mùa thu tái hiện bức tranh cảnh sắc mùa thu ở đồng bằng Bắc Bộ Việt Nam. Đồng thời cho thấy tình yêu thiên nhiên, đất nước cùng tâm trạng buồn bã của tác giả trước thời thế lúc bấy giờ.
Tổng kết
Như vậy, Công thức Toán Lý Hóa vừa mang đến bạn đọc một bài phân tích về tác phẩm Câu cá mùa thu của tác giả Nguyễn Khuyến. Hy vọng bài viết này sẽ giúp các bạn nắm rõ hơn những giá trị nội dung sâu sắc mà nhà thơ muốn gửi gắm đến những thế hệ bạn đọc. Chúc các bạn học tập thật tốt và hẹn gặp lại trong những bài viết lần sau.