Bình Ngô đại cáo là một áng “thiên cổ hùng văn”. Ngoài ra, tác phẩm này còn có giá trị như bản Tuyên ngôn độc lập lần thứ hai của nước Đại Việt. Bài viết này sẽ tóm tắt về hai nội dung: tìm hiểu nội dung và dàn ý phân tích Bình Ngô đại cáo và tác giả Nguyễn Trãi.
Phân tích Bình Ngô đại cáo – Nguyễn Trãi chi tiết
1. Hoàn cảnh ra đời
- Sau khi quân ta đại thắng, tiêu diệt và làm tan rã 15 vạn viện binh của giặc, Vương Thông buộc phải giảng hòa, rút quân về nước, Nguyễn Trãi thừa lệnh Lê Lợi viết Bình Ngô đại cáo.
- Bình Ngô đại cáo có ý nghĩa trọng đại như một bản tuyên ngôn độc lập, được công bố vào thánh Chạp, năm Đinh Mùi (tức đầu năm 1428)
2. Thể cáo
- Cáo là thể văn nghị luận có từ thời cổ ở Trung Quốc, thường được vua chúa hoặc thủ lĩnh dùng để trình bày một chủ trương, một sự nghiệp, tuyên ngôn một sự kiện để mọi người cùng biết.
- Cáo có thể viết bằng văn xuôi hay văn vần nhưng phần lớn được viết bằng văn biền ngẫu, có vần hoặc không có vần, thường có đối, câu dài ngắn không gò bó, mỗi cặp hai vế đối nhau.
- Lời lẽ đanh thép, lí luận sắc bén, kết cấu chặt chẽ, mạch lạc.
3. Bố cục (4 phần)
- Phần 1 (từ đầu…“chứng cớ còn ghi”): Luận đề chính nghĩa (Tiền đề lí luận)
- Phần 2 (tiếp đó…“Ai bảo thần dân chịu được”): Bản cáo trạng hùng hồn, đẫm máu về tội ác của kẻ thù. (Soi chiếu lí luận vào thực tiễn)
- Phần 3 (tiếp đó…“Cũng là chưa thấy xưa nay”): Bản hùng ca về cuộc khỏi nghĩa Lam Sơn
- Phần 4 (còn lại): Lời tuyên bố độc lập
Giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật bài Bình Ngô đại cáo
Giá trị nội dung
Bình Ngô đại cáo là bản tuyên ngôn độc lập, qua đó vạch tội ác của kẻ thù xâm lược, ca ngợi thắng lợi của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn.
Giá trị nghệ thuật
- Lí luận chặt chẽ, hợp lí lời lẽ hùng hồn
- Sự kết hợp hài hòa giữa yếu tố chính luận và yếu tố văn chương
- Sử dụng các biện pháp nghệ thuật: liệt kể, phóng đại, so sánh, đối lập….
Xem thêm: [Ngữ văn 10] Phân tích bài thơ Tỏ lòng chuẩn CHUYÊN VĂN
Dàn ý phân tích bài Bình Ngô đại cáo – Nguyễn Trãi
I. Mở bài
- Giới thiệu về tác giả Nguyễn Trãi: Nguyễn Trãi là một bậc anh hùng, một nhà văn hóa lớn, ông đã để lại cho lớp lớp thế hệ sau một sự nghiệp văn học vĩ đại
- Giới thiệu khái quát về thể cáo: Cáo là thể văn nghị luận có từ thời cổ ở Trung Quốc, thường được vua chúa hoặc thủ lĩnh dùng để trình bày một chủ trương, một sự nghiệp, tuyên ngôn một sự kiện để mọi người cùng biết
- Khái quát về Bình Ngô đại cáo: Sau khi quân ta đại thắng, tiêu diệt và làm tan rã 15 vạn viện binh của giặc, Vương Thông buộc phải giảng hòa, rút quân về nước, Nguyễn Trãi thừa lệnh Lê Lợi viết Bình Ngô đại cáo. Bình Ngô đại cáo có ý nghĩa trọng đại như một bản tuyên ngôn độc lập.
II. Thân bài
1. Luận đề chính nghĩa
a) Tư tưởng nhân nghĩa là tiền đề cơ sở lí luận cho cuộc kháng chiến
- Nhân nghĩa có nghĩa thương người mà làm theo lẽ phải. (nhân là lòng thương người, nghĩa là lẽ phải)
- Nhân nghĩa trong tư tưởng của Nguyễn Trãi:
- Yên dân: nhân dân được sống yên bình, hạnh phúc trong một đất nước độc lập
- Trừ bạo: diệt kẻ tàn bạo xâm lược đất nước và bọn tham tàn trong nước
⇒ Cốt lõi của tư tưởng nhân nghĩa là lấy dân làm gốc, vì dân mà diệt trừ bọn tàn bạo.
b) Chân lí về độc lập dân tộc
- Nguyễn Trãi khẳng định mỗi dân tộc có quyền bình đẳng vì mỗi dân tộc đều có: nền văn hiến riêng, có phong tục tập quán, có các triều đại làm chủ, có các anh hùng hào kiệt
⇒ Các dân tộc có quyền bình đẳng như nhau. Lời văn khẳng định quyền độc lập, tự chủ của dân tộc.
- Thái độ của tác giả Nguyễn Trãi:
- So sánh các triều đại của Việt Nam với các triều đại của Trung Hoa
- Gọi các vị vua Đại Việt là “đế”
⇒ Thể hiện ý thức cao độ về độc lập chủ quyền của tác giả
2. Tội ác của kẻ thù
- Giặc Minh xâm lược, cai trị nước ta và gây ra biết bao tội ác:
- Lừa dối nhân dân ta
- Tàn sát dã man những người vô tội
- Bóc lột nhân dân ta bằng chế độ thuế khóa nặng nề
- Bắt phu phen, phục dịch
- Vơ vét của cải
- Hủy hoại nền văn hóa Đại Việt
- Thái độ căm phẫn của nhân dân:
- Hình ảnh phóng đại “trúc Nam Sơn không ghi hết tội, nước Đông Hải không rửa sạch mùi” lấy cái vô cùng của tự nhiên để nói về tội ác của giặc Minh.
- Câu hỏi tu từ “lẽ nào…chịu được”: Tội ác không thể dung thứ của giặc.
⇒ Bản cáo trạng đanh thép về tội ác dã man của giặc minh, đồng thời là thái độ căm phẫn, tức giận khôn cùng của nhân dân ta
3. Cuộc khởi nghĩa Lam Sơn
a) Hình ảnh người anh hùng Lê Lợi
- Nguồn gốc xuất thân: là người nông dân áo vải “chốn hoang dã nương mình”.
- Lựa chọn căn cứ khởi nghĩa: “Núi Lam Sơn dấy nghĩa”.
- Có lòng căm thù giặc sâu sắc, sục sôi: “Ngẫm thù lớn há đội trời chung, căm giặc nước thề không cùng sống…”
- Có lí tưởng, hoài bão lớn lao, biết trọng dụng người tài: “Tấm lòng cứu nước…dành phía tả”.
- Có lòng quyết tâm để thực hiện lí tưởng lớn “Đau lòng nhức óc…nếm mật nằm gai…suy xét đã tinh”.
⇒ Lê Lợi vừa là người bình dị vừa là anh hùng khởi nghĩa
b) Cuộc khởi nghĩa Lam Sơn
- Buổi đầu gian khổ:
- Những thiếu thốn về quân trang và lương thực: binh yếu, có khi lương cạn, nhân tài ít
- Tinh thần của quân và dân: Gắng chí, quyết tâm (Ta gắng chí khắc phục gian nan), đồng lòng, đoàn kết (sử dụng 2 điển tích dựng cần trúc, hòa nước sông)
⇒ Giai đoạn đầu đầy khó khăn, thử thách, nhờ sự lạc quan, đồng lòng, đoàn kết, biết dựa vào dân đã giúp nghĩa quân Lam Sơn vượt qua mọi khó khăn.
- Giai đoạn phản công và thắng lợi của ta:
- Những trận tiến quân ra Bắc: trận Tây Kinh, Đông Đô, Ninh Kiều, Tốt Động
- Chiến dịch diệt chi viện: trận Chi Lăng, Mã Yên, Xương Giang
⇒ Biện pháp liệt kê tái hiện không khí chiến trận máu lửa, sục sôi với những chiến thắng giòn giã liên tiếp của quân ta cũng như sự thất bại nhục nhã, ê trề của địch.
- Thất bại của giặc Minh:
- Nghệ thuật cường đại, nói quá miêu tả những thất bại thảm hại của giặc.
- Binh lính cởi áo giáp xin hàng
- Tướng giặc tham sống sợ chết cởi áo giáp xin hàng
- Khí thế và cách ứng xử của quân, dân ta:
- Nghệ thuật cường điệu: Gươm mài đá, đá núi phải mòn….
- Cách ứng xử vừa khôn khéo vừa nhân nghĩa của nghĩa quân: “Thần vũ chẳng giết hại … nghỉ sức”
⇒ Nghệ thuật đối lập đã thể hiện rõ những nét đối cực trong cuộc chiến giữa ta và địch, từ tính chất cuộc chiến cho đến khí thế, sức mạnh, những chiến công và cách ứng xử
4. Lời tuyên bố độc lập:
- Giọng điệu trang trọng, hào sảng cho thấy niềm tin và những suy tư sâu lắng của tác giả
- Sử dụng những hình ảnh về tương lại đất nước như “xã tắc từ đây vững bền, giang sơn từ đây đổi mới, thái bình vững chắc”, các hình ảnh của vũ trụ “kiền khôn, nhật nguyệt, ngàn thu sạch làu”
III. Kết bài
Khái quát lại giá trị nội dung và nghệ thuật của bài Bình Ngô đại cáo.
Tìm hiểu tác giả Nguyễn Trãi – Bình Ngô đại cáo
Trong nền văn học nước nhà, Nguyễn Trãi là một tác giả lớn với nhiều đóng góp quan trọng. Trong chương trình Ngữ Văn 10, ta sẽ được gặp nhiều hơn một tác phẩm từ ông.
Cuộc đời tác giả Nguyễn Trãi
- Nguyễn Trãi (1380 – 1442), hiệu là Ức Trai, quê ở làng Chi Ngại (Chi Linh, Hải Dương) sau rời về Nhị Khê (Thường Tín, Hà Tây, nay thuộc Hà Nội).
- Nguyễn Trãi xuất thân từ gia đình có truyền thống yêu nước và văn hóa, văn học thơ ca lâu đời. Chính điều này đã tạo điều kiện cho Nguyễn Trãi được tiếp xúc và thấu hiểu tư tưởng chính trị của Nho giáo.
- Năm 1400, Nguyễn Trãi đỗ Thái học sinh và cùng cha làm quan dưới triều Hồ.
- Năm 1407, giặc Minh cướp nước ta, cha bị bắt sang Trung Quốc. Chứng kiến cảnh nước mất nhà tan, Nguyễn Trãi sống ẩn trong dân gian suốt 10 năm ròng, trong thời gian đó, ông đầu quân cùng Lê Lợi tham gia khởi nghĩa, là cánh tay đắc lực và lập được nhiều công lao.
- Cuối năm 1427, đầu năm 1428, cuộc khởi nghĩa Lam Sơn toàn thắng, Nguyễn Trãi thừa lệnh Lê Lợi viết Bình Ngô đại cáo và hăng hái tham gia vào công cuộc xây dựng lại đất nước.
- Năm 1439, Nguyễn Trãi xin về ở ẩn tại Côn Sơn.
- Năm 1440, ông được Lê Thái Tông mời ra giúp nước.
- Năm 1442, Nguyễn Trãi chịu oan án Lệ Chi viên và bị khép vào tội “tru di tam tộc”.
- Năm 1464, vua Lê Thánh Tông minh oan cho Nguyễn Trãi và cho sưu tầm lại thơ văn của ông.⇒ Nguyễn Trãi sống trong thời đại xã hội nhiều biến động, loạn lạc – mâu thuẫn nội bộ trong triều đình phong kiến, đất nước có giặc ngoại xâm, đời sống nhân dân cơ cực và các cuộc khởi nghĩa của nhân dân nổ ra khắp nơi… điều này đã hướng ngòi bút của ông hướng tới hiện thực đời sống.
Sự nghiệp văn thơ
Những tác phẩm chính
- Tác phẩm chính: Nguyễn Trãi đã để lại nhiều tác phẩm giá trị trên nhiều lĩnh vực, trong chữ Hán hay chữ Nôm, văn chính luận hay cả thơ trữ tình.
- Chữ Hán: Quân trung từ mệnh tập, Bình Ngô đại cáo
- Chữ Nôm: Quốc âm thi tập
- Cuốn dư địa chí
Nguyễn Trãi – Nhà văn chính luận kiệt xuất
- Là nhà văn chính luận xuất sắc nhất trong lịch sử văn học trung đại Việt Nam.
- Tư tưởng chủ đạo: tư tưởng nhân nghĩa, yêu nước, thương dân.
⇒ Là nhà văn chính luận bậc thầy, luận điểm vững chắc, lập luận chặt chẽ, giọng điệu linh hoạt.
Nguyễn Trãi – Nhà thơ trữ tình sâu sắc
- Nội dung:
- Thể hiện hình ảnh con người bình thường – con người trần thế thống nhất hòa quyện với con người anh hùng vĩ đại.
- Lí tưởng nhân nghĩa, yêu nước kết hợp thương dân.
- Thể hiện phẩm chất thanh cao của người quân tử.
- Đau nỗi đau con người, yêu tình yêu con người.
- Khát khao dân giàu nước mạnh, yên ấm, thái bình.
- Trân trọng tình cảm vua tôi, gia đình, quê hương, bạn bè.
- Tình cảm thiên nhiên phong phú, dạt dào.
- Nghệ thuật:
- Có cống hiến đặc biệt trong thơ Nôm: sáng tác thơ lục ngôn.
Tổng kết
Bài viết về tác phẩm Bình Ngô đại cáo được tổng hợp chi tiết nhất từ congthuctoanlyhoa.com. Mong rằng các bạn học sinh đã có thể hiểu hơn về tác phẩm văn học xuất chúng này và có những giờ học tác phẩm tại lớp thật thú vị.